Sunday, May 12, 2013


the misled sun 
by : Neerav Patel, 
गुमराह सूर्य 
translation by : meena trivedi


गुमराह सूर्य
तुम्हारे स्वागत के लिए मुजे कोई श्लोक याद नहीं करने
हे नई  सदी के केसरिया सूर्य
ना ही ढोल बजेंगे , न बजेगी ब्युगिल 
न तो मैं इसे ख़ुशी का अवसर मनाऊंगा 

तुम्हारा उदय भले कोणार्क की
घाटिली  अप्सरा के मोहक अंगोसे  रोमांस  भरा हो
या कोटेश्वर महादेव के पवित्र लिंग से हो
तुम समझ लो अब तुम वैश्विक देवता नहीं रहे :
देवदूत जिसे भेजा गया था सर्व-कल्याण संपन्नता हेतु 
छोटे बड़े सारे जीवों को दमकाने हेतु
भाईचारा, स्वतंत्रता और समता के सप्रमाण आवटन के लिए

तुम्हारा कर्तव्य था हर नए दिन के उदय की छड़ी पुकारना
पर   तुम प्रार्थना से पिघल गए
श्लोक की रटन से गुमराह हो गए
सम्पन्नो की दमक में चौंधिया गए
आर्योंके आडम्बर से लालायित भी  हुए
फिर अपने इन्द्रधनुके रंगों को केसरिया रंग दिया
हम दलितों को तुमने छोड़ दिया
अपने हाल पर
और चल दिए  .


अब कलशों और मीनारों को खूब चमकाते हो तुम
हमारी ज़ुग्गियों में फिरकते भी नहीं अब तुम
हमें अस्पृश्य बनाकर
उन्हें दिया नागरिक सम्मान
विश्व ज्ञान जाल में बुन लिया
नर्मदाकी खाई से हमें विस्थापित किया 
तुम्ही ने हमसे समुद्रमंथन करवाया
अमृत का भोग उन्हें लगा
गरल था हमारे नाम .
कहलवाते हो जीवन विविधा   के पिता

अब तो तुम बचे हो गुमराह उल्का
अपनी धरी से धडामसे पटकी गयी
न कोई शक्ति , न ही गरिमा बची
दुनियाकी सबसे जंगली कुलदीपक
अन्यायी और आततायी
तुम्हे दया माफ़ी नहीं दी जा सकती
सडियल जाती विषाणु से संसर्गित डिस्क
नई  सदी में जाने के लिए सर्वथा ना -लायक

मैं   तुम्हे शाप देता हूँ
हताश दलितों की एक एक
आह और सिसकियोसे
घट जायेगा तुम्हारा आकार .

मै सबसे बेहतरीन
लक्कड़हारा   को आमंत्रण करता हूँ
तुम्हारी पापी छाया के टुकडे टुकडे कर दे 
ताकि हम इसके दुष्प्रभाव से बचे रहे
नहीं, मैं तुम्हारी आखरी सफ़र को अलविदा कहने नहीं आऊंगा 
न ही तुम्हारी भोर का स्वागत करूँगा .


the misled sun
i have no word of welcome for you,
o saffron sun of the new millennium !
no beating of drums
no blowing of trumpets
nor will i go ga-ga on the gala-eve.

whether you rise from the deep romantic chasm of the Konark apsara
or from the shaft of the Koteshwar ling,
you are no longer the global God :
the messiah sent on the perennial mission
of shining on all and sundry
distributing fraternity, liberty and equality.

you were sent to herald a new day everyday
with a ray of hope for each and everyone.
but you fell prey to the prayers,
succumb to the shlokas
enamoured of the enchanting riches
tempted by the Aryan offerings
shed all your rainbows to dye in saffron.

you disowned us dalits
and called it a day.

you now shine on the shrines and skyscrapers
and never even peep into our pits:
treating us as untouchables.
you made them citizens,
make them netizens
ousting us as the denizens of Narmadas
you made us churn the ocean
to have amrit for them
and poison for us.
father of all bio-diversity,

you are now the mere misled meteor
fallen from the pedestal
devoid of gravity and dignity
the savage son of the universe:
unjust and oppressive .
you are not y2k ok :
a corrupt, varna-virus-affected disk
unfit to be ushered in the next millennium

i curse you
you will diminish on each sob and sigh
of the despaired dalits

let me call Lorca's woodcutter
to cut your evil shadow falling on us
no, i won't bid farewell to your eve
nor shall i welcome your dawn.

्स्वर्णमृग गुजराती रचना ः नीरव पटेल.. अनुवाद मीना त्रिवेदी

by Meena Trivedi (Notes) on Saturday, May 11, 2013 at 8:08pm
देसबिदेस से सोदागरों को दावत देता हुं प्रतिवर्ष
गोचर, गांव, पर्वत सागर
जो मागे वो देता हुं
देता हुं सुवर्ण की चाह में .

नदी के किनारों पर सजे  कलश
ये मंदिरों के शिखर ,
वो पतंग,्यह श्वान ,वह खरगोश ,
यह बुढ्ढे की  ऐनक ,
पोतडी के उसपार बसी झुग्गी ,
पायखाना साफ करती सीता के हाथों में रहा झाडू ,
्भीखारन के  हाथों में रहा भिक्षापात्र ,
बेकार मीलमझदूर की सीट उखडी साईकील ,
शिक्षित बेरोझगार का स्नातक सर्टीफीकेट ..
सभी तो सुवर्ण का है
शत प्रतिशत  सोना
सारा है स्वर्णीम स्वर्णीम .

बेकार ही तुम शक कर रहे हो
इस सुवर्णमृग के उद्धेशों पर
इस हिरन का अपहरन का कोइ इरादा नही
मेरे पास न मायावी शक्ति है  और यह राक्षसराज नही.
सिर्फ तुम्हारी चोली ही नही
तुम्हे पूर्ण सुवर्णरुपी देखना चाहता हुं
शान्घाई या दुबई की दिव्यांगना
लक्शमण के बनाये वृत्त में बंध,्कथीर बनी रहोगी ?
मैं चाहता हुं तुम ग्लोबल गोडेस बनो 
स्वातंत्र्य सुंदरी से भी अधिक सुंदर
इस स्वर्णीम ्जन्मदिवस पर
मैं तुम्हारा पागल प्रेमी हुं प्रिये गुर्जरी !
मैं तुम्हारा पागल प्रेमी हुं प्रिये गुर्जरी!
_____________________-__________

દેશવિદેશના સોદાગરો તેડાવું છું દર વર્ષે.
ગોચર,ગામ,ડુંગર,સાગર-
જે માગે તે આપું છું ,
આપું છું સુવર્ણ સાટે.
આ નદી કાંઠે ઊભેલા કળશ,
આ મંદિરનાં શિખર,
પેલો પતંગ,
આ કૂતરો,
પેલું સસલું,
આ ડોસાનાં ચશ્માં ,
પોતડીસામે પારની ઝૂંપડપટ્ટી ,
પેલું સંડાસ સાફ કરતી સીતાનો સાવરણો,
પેલા ભિખારીનું ભિક્ષાપાત્ર ,
આ બેકાર મિલમજૂરની સીટ વગરની સાયકલ ,
આ શિક્ષિત બેરોજગાર ગ્રેજ્યુએટનું સર્ટીફીકેટ,
સૌ સોનાનાં છે ,
સો ટચ સોનાનાં.
છે બધું સ્વર્ણિમ સ્વર્ણિમ
તું નાહકની શંકા સેવે છેઆ સુવર્ણમૃગની.
આ હરણ કોઈ અપહરણના ઈરાદે નથી ચાલતું.
ને હું કોઈ માયાવી નથીકે નથી કોઈ રાક્ષસરાજ.
તારી કાંચળી જ નહીં
મારે તો તને આખેઆખી કંચનવરણી કરી દેવી છે
શાંઘાઈ કે દુબઈ જેવી દિવ્યાંગના.
તું લક્ષ્મણના કુંડાળામાં ક્યાં લગી કથીર થઈનેબેસી રહીશ?
મારે તો તને ગ્લોબલ ગોડેસ
સ્વાતંત્ર્યસુંદરીથી પણ સુંદર બનાવવી છે
આ તારી સ્વર્ણિમ વર્ષગાંઠે.
હું તો તારો પાગલ પ્રેમી છું, પ્રિયે ગુર્જરી!
હું તો તારો પાગલ પ્રેમી છું, પ્રિયે ગુર્જરી!

Sunday, August 26, 2012

હું ન ડોશી
     *
નીરવ પટેલ


૧.
હાળા, ચાલી-પચ્ચા વરહથી બખાળા કર સ
પણ કશ્શો ભલીવાર લાવતા નથી એમનાં કાંમમાં.
બે-પાંચ વરહ થયાં નથી
ક આ આયા મત માગવા !
માળી, કશ્શી ગતાગમ પડતી નથી  --
આટઆટલા મત જાય સ ચ્યાં ?

કે'સ ક આ વખતે તો વા'લો  નાંમેરી ઊભા સ ...
હું  કે'સ  માંણહ  હારો સ.
કે'વાય  સ  ક ભલો આદમી બબાસાયેબના વખતથી
ગરીબ-ગુરબાનાં કાંમ  કર સ ...
પણ આ રાખ્ખશોમાં બાપડાનું  હું ગજું ?
બોલ ડોશી, ચ્યમ કરવું સ આ ફેર ?

તમે તો જનમના ભોળિયા, ડોહા --
વૈતરાં  કૂટી ખાવ.
હાંભર્યું  સ  માથાદીઠ  દહ  મલ  સ  ?
અન ગાંઠિયાનું પડીકું  સોગા મ.
મોટર મેલી જાય ન લૈ જાય. 
ઘૈડે - ઘડપણ  જીવી લો બે ઘડી,
પોટલી પાંણી  પીવું  હોય તો પી લો.
વા'લા નાંમેરીનું ભગવાંન  ભલું કરઅ   --
પણ મત તો મનુભૈ ન.
જાવ, જૈ  ન  ભાવતાલ કરી આવો,
કે'જો  ક   બે  સ:
હું   ન  ડોશી.

૨.
ભૈ હાંભર્યું  સ  ક  એ તો માથાદીઠ  દહ આલ  સ,
તમાર બા'ર  આલવા હોય 
તો બે  સ :
હું  ન  ડોશી.
ઝાઝા નથી,
બે દહાડીના મૂલ  સ.
અમાર  બે  ઘડી  વિહાંમો  વૈતરાંમાંથી .
બાચી અમે તો આ  હેંડ્યા  હાડકાં વેણવા,
મગો  મેં'તર  કોથળે પાંચ  આલ  સ.      
હાંજ પડ રોટલા ભેળા થ્યા
એટલ  ભયો  ભયો.

ભૈ  તમન  હોંપ્યાં   રાજ  ન  પાટ
અમાર તો ભલો અમારો રઝળપાટ.
કો'  દહાડો  ચઢ  સ
ન  ડોશી ખોટી થાય સ...
પાપમાં  પડવાનું  સ,
પણ બોલ્યું  પાળવાનું  સ.  
એટલે  મત તો પાકો મનુભૈન .
વા'લા નાંમેરીનું ભગવાંન  ભલું કરઅ.
બોલો,  આલવા સ  માથાદીઠ બાર ?
બે  સ  :
હું  ન  ડોશી.
 
-----------

 

Saturday, August 18, 2012

તારે બ્રાહ્મણ થવું છે કે શ્રમણ
*
નીરવ પટેલ



એક ગુરુએ કહ્યું :
મને તારો જમણા હાથનો અંગૂઠો આપ ગુરુદક્ષિણામાં.

એક ગુરુએ કહ્યું :
હજાર હત્યાઓ કરીને,
જમણા હાથની હજાર ટચલી આંગળીઓની માળા
અર્પણ કર મને ગુરુદક્ષિણામાં.

એક ગુરુએ કહ્યું :
અપનો પારસ આપ

એક ગુરુએ કહ્યું  :
અપ્પો દીપ ભવ

તું નક્કી કર,
તારે બ્રાહ્મણ થવું છે કે શ્રમણ.  

--------

Friday, March 23, 2012

મિત્રાયણ : નીરવ પટેલ

સદીઓથી
ગામના સીમાડે જ
ઊગી નીકળેલા આડેધડ જંગલનો
સૌમ્ય સંવેદનશીલ રખેવાળ છે તું
ને
હું છું કઠિયારો.
જંગલના એકેએક ઝાડની પીછાણ છે તને
ને
મનેય.
રોજ રાતે અંધારામાં અથડાતો- કૂટાતો તું નીકળી પડે છે
આડેધડ ઊગેલા જંગલ ભણી.
ક્યારેક તને
મારી કુહાડીના ઘાવથી અરધું પરધું કપાયેલું
ઢળેલું ઝાડ મળે છે.
તેની ખરબચડી સપાટી પર તું તારો હાથ ફેરવે છે
ખુલ્લા આકાશ તરફ કરડી નજર નાખતો.
તારી નજરના ભારથી એકાદ તારો ખરી પડે છે
તો એનીય ફિકર થઇ આવે છે તને.
ક્યારેક તને
મળે છે પૂરો કપાયેલો છોડ.
એ છોડને ઉપાડીને તું રોપે છે
તારી પીડાના ફૂલવાડામાં.
તારા આંસુ અને ઉષ્ણ નિશ્વાસથી
એ છોડ એવો તો પોષાય છે
કે
જોતજોતામાં ઊભો થઇ તાકી રહે છે મને.
મારા ઘાવ
અને તારા જતનથી
આબાદ છે તારો ફૂલવાડો
ને
આડેધડ ઊગી નીકળેલું જંગલ.
તું ઉઝરડાયો છે
થોડો તારા જંગલથી
થોડો મારા ઘાવથી
પણ થાક્યો નથી.
ભાઈ,
હું થાક્યો છું હવે.
મારી જ કુહાડીના હાથાના ટેકે
ઉભડક બેસી પડ્યો છું.
તું આવે છે પરોઢિયે
ઉઝ્રરડાયેલા હાથે પાણીનો ગ્લાસ લઈને
મારા માટે.
હું પાણી પીઉં છું.
મારી પીઠ પર
તારો ઉષ્માભર્યો હાથ ફરી રહ્યો છે.

સમીર ભટ્ટ
(
શબ્દસૃષ્ટિ, ફેબ્રુઆરી ૨૦૧૧ )

Tuesday, September 27, 2011

golden deer

merchant of Venice,
trader of Taipei,
investor of Indonesia.
i invite them all -
from everywhere
every year.

pasture, hamlet, hillock, seashore, jungle -
i can even give them a pound of flesh of any denizen
in exchange of gold.

these auspicious pitchers planted on the river bank,
these temple domes,
those kites in the festival of uttarayan
this Miyanbhai's dog and that Ramjibhai's rabbit
this old man's specs, spinning wheel and his loin cloth

those shanties and basties across the river,
that big broom in the hand of that scavenger woman
that beggar woman's bowl
this jobless mill-worker's seat-less bicycle
that certificate of a job-hunting university graduate -

they are all made of gold,
pure 24-carat gold.
it is golden, golden everywhere !

you are unnecessarily doubting on this golden deer.
this deer is grazing with no intention of abducting.

no, i am not magician, nor rakshas king.
not only your bodice,
i want to turn all of you into gold,
like golden girls of Shanghai or Dubai.

how long will you wait to cross that Lakhamanrekha,
drawn far behind that BPLine ?
i want to make you global goddess,
more glittering than that Statue of Liberty
on your golden jubilee birth anniversary.

i am your lover,
madly in love with you, dear Gurjari !

dr bhaga manga, ms and dr mhera mohan, frcs

with bamboo baskets on head
and hoes in hand,
dr bhaga manga, ms
and dr mhera mohan, frcs
lifted open the lid of an overflowing man-hole
and slipped into the nether-land.

without any gloves or gumboots,
apron or oxygen- cylinder,
first-aid-box or thirst-aid-box,
scalpel or stethoscope.
they prove more brilliant and competent
than the B J Medico boys.

expert in art
and skilled in science
the real Schweitzerian tribe -
acting upon the every letter of Hippocrates.

very simple docs indeed!
municipality supplies
a pair of blue shorts of khaddar
and a half-sleeve, ash-coloured tennis-shirt.
just like the Harijan-volunteers of yesteryears.

hogs graze upon the earth
or lick the excreta
and dr bhaga manga
and dr mhera mohan
deep down the earth mud-ball playfully !

this ahmedabad city
is a case of multiple malaise,
drinks daily dose of dialysis
thanks dr bhaga manga and dr mhera mohan -
they clear the cotton-wools
forgetfully flung by meritorious medicos
and the honourable citizens.

but the day is different today.
doctors diagnose a tumour :
a dead bud
of innocent love-making.
may be a nuisance to the virgin belly
or weightier than the world!

doctors decided for autopsy :
the rotten bundle issued forth
noxious gases in guffaws.
like miners
suffocating doctors sought for the SOS string.
but dr mana mehtar, ABZ in sanitation
the head of the dept of hygiene
dozzed under lattha influence
with the aristocratic air of dr vani or dr dani.

chain-smoker dr bhaga manga had wished to light a telephone bidi
as soon as he comes out.
but dr mhera mohan was a little romantic by instinct.
he had promised lakhdi to take her to a fillum :
jai bhathiji maharaj !

they did not obstruct
the system of the city -
smoothly floated out of drains
into the sewage farm of Sarkhej.
one frog-yellow,
one milk-white.
all cleansed and washed off !

hundreds and thousands of their children
clear and move about
the blind bowels of the gluttonous city.
they live and die,
die and live happily.